ფისკალური პოლიტიკა. ცნობილია, რომ ფისკალური პოლიტიკა გულისხმობს მთავრობის გადაწყვეტილებებს გადასახადებსა და სამთავრობო დანახარჯებზე. ფისკალური პოლიტიკა ძირითადად ერთობლივ მოთხოვნაზეა ორიენტირებული და მასზე ზემოქმედებს პირდაპირი და არაპირდაპირი არხების საშუალებით. ბიუჯეტის ფორმირებისას გასათვალისწინებელია დეფიციტის შესაძლო გავლენა ერთობლივ მოთხოვნაზე, რადგან ბიუჯეტის დიდი დეფიციტის პირობებში ეროვნული ბანკის რესურსებით შეუძლებელი იქნება ერთობლივი მოთხოვნის შებოჭვა და ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებლის მიღწევა. ფისკალურ პოლიტიკას ვალუტის გაცვლით კურსზე მნიშვნელოვანი ზეგავლე- ნის მოხდენა შეუძლია, თუმცა, იმის თქმა, რომ ბიუჯეტის ხარჯვის გააქტიურება მყისიერ ეფექტს ახდენს ლარის გაუფასურებაზე, საფუძველს მოკლებულია. მაგალითად : 2014 წლის სამ კვარტალში ბიუჯეტიდან დაიხარჯა 565 მლნ ლარით ნაკლები, ვიდრე გასულ წელს, შედეგად ლარი უნდა გამყარებულიყო, თუმცა, ლარის მნიშვნელოვანი გაუფასურების ეტაპი დაიწყო, ამიტომ ბუნებრივია, მიზეზები სხვა ფაქტორებში ვეძებოთ. ზოგადად დეფიციტისა და ხარჯების შემცირება, ასევე გადასახადების ზრდა კურსის გამყარებას უწყობს ხელს, ცნობილია, რომ პარლამენტმა ბიუჯეტთან თანდართულ საგადასახადო ცვლილებათა პაკეტს მხარი დაუჭირა, რის საფუძველზეც მთავრობა 2017 წელს 518 მლნ-ის მობილიზებას გეგმავს, პაკეტი მოიცავს სააქციზო გადასახადებს თამბაქოსა და საწვავზე, ასევე ტოტალიზატორის ელფორმით მოწყობისა და 40 ათასზე მეტი შემოსავლის მქონე პირების ქონების გადასახადებს. ასევე ლიბერალურ ნაწილს ე.წ. მოგების გადასახადის ესტონური მოდელის სახით, საიდანაც დაახლოებით 300 მლნ ლარი უნდა დარჩეს ბიზნესში.

მონეტარული პოლიტიკა. სებ-ის მონეტარული პოლიტიკა მისდევს ინფლაციის არგეთირების პოლიტიკას და მიზნობრივი ინფლაციის მაჩვენებელი 2016 წლისათვის 5 %, 2017 წლისათვის - 4 %, ხოლო 2018 წლისათვის კი - 3 %-ს შეადგენს. ეროვნული ბანკის ამოცანა ფასების სტაბილურობაა, რასაც უზრუნველყოფს ინფლაციის მაჩვენებლის პროგნოზირება. ინფლაციის დონის მიზნობრივ მაჩვენებელზე შესანარჩუნებლად სებ-ი იყენებს მოკლევადიან ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ინსტრუმენტებს, როგორიცაა რეფინანსირების სესხები, სადეპოზიტო სერთიფიკატების აუქციონები, ერთდღიანი სესხები და ერთდღიანი დეპოზიტები და მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები. დღეისათვის განაკვეთი რეფინანსირების სეხებზე 6.5 %-ს შეადგენს,ხოლო სარეზერვო მოთხოვნები მოზიდული სახსრებისთვის ლარში 7%, დოლარში კი 20%-ია.

2016 წლის აპრილში, წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით, ფულის მასა (M2) გაიზარდა 2.2 მლნ ლარით, ხოლო ეროვნული ვალუტა მიმოქცევაში 99 მლნ ლარით - (4.2 %-ით გაიზარდა. დეპოზიტების დოლარიზაციის მაჩვენებელი 2015 წლის 61 %-დან 66.1 %-მდე, ხოლო სესხების დოლარიზაციის მაჩვენებელი 60.8 %-დან 63.9 %-მდე გაიზარდა.

სებ-მა სავალუტო ბაზარზე 2016 წლის მარტიდან ივნისამდე 300 მლნ აშშ დოლარამდე შეიძინა, რითაც შეეცადა გარკვეულწილად ფულად-სავალუტო რესურსები შეევსო და ამასთანავე ლარს ეტაპობრივ გამყარებაში დახმარებოდა. თუმცა წლის ბოლოს 200 მლნ-ზე მეტი გაასხვისა, ინტერვენციისკენ ბიძგი ერთჯერადი ფაქტორებით გამოწვეული მერყეობებით აიხსნა, კერძოდ თიბისისა და ბანკი რესპუბლიკას შორის გარიგება და მოახლოებული საპარლამენტო არჩევნების ფაქტორი.

2016 წლის 6 დეკემბერს სებ-მა გამოაქვეყნა ლარიზაციის ღონისძიებათა გეგმა, რომლის ძირითადი მიზნები: ლარის გრძელვადიანი სესხების ხელმისაწვდომობის ზრდა და სავალუტო რისკების ადეკვატური გადანაწილებაა. შესაბამისად, ის აპირებს სავალუტო ფონდის რეკომენდაციების გათვალისწინებას და ბაზელ III-ის შემოღებას (შესაბამისი ლიკვიდობის გადაფარვის კოეფიციენტი), სადაც უპირატესობა ლარს ექნება, იგეგმება მაღალი ლიკვიდურობის მქონე ფასიანი (ე.წ. «ბენჩმარკ») ქაღალდები გამოშვება და საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლის შედეგად მცირე ზომის სესხები (100 ათას ლარამდე 2017 წლიდან და 200 ათას ლარამდე 2018 წლიდან) გაიცემა მხოლოდ ეროვნული ვალუტით. მთავრობა სებ-თან ერთად, ხელს შეუწყობს 2015 წლის 1 იანვრამდე გაცემული სესხების გალარებას გაცვლითი კურსის გაუფასურებით ყველაზე მეტად დაზარალებულთათვის, რისთვისაც დაგეგმილია ბიუჯეტიდან 65 მლნ ლარის გამოყოფა, ასევე დაგეგმილია საპენსიო რეფორმის განხორციელებაც, რაც გაზრდის მოთხოვნას გრძელვადიან ინსტრუმენტებზე და განაპირობებს ლარის გრძელვადიანი რესურსის ზრდას, ასევე 2017 წლის 1 ივლისიდან ნებისმიერი საქონლის ან მომსახურების ფასის გამოქვეყნება სავალდებულო იქნება ლარით, მათ შორის უძრავი ქონების, რისთვისაც კომერციულ ბანკებში დაინერგება უძრავი ქონების ყიდვა-გაყიდვის დაცული მომსახურება - ე.წ. «escrow» მომსახურება. ამ გადაწყვეტილებების დადებითი თუ უარყოფითი მხარები მოგვიანებით გამოვლინდება.

ეკონომიკური ზრდა და ექსპორტ/იმპორტის დინამიკა. ეკონომიკური აქტივობა ლარის კურსის ასევე მნიშვნელოვანი განმსაზღვრელია. 2015 წელს ეკონომიკურმა ზრდამ 2.8% შეადგინა. 2016 წელს არსებობდა ყველანაირი წინაპირობა, რომ ზრდას 6% ყოფილიყო, თუმცა, III კვარტლის მონაცემებით, მშპ 8749,1 მლნ. ლარი შეადგინა, რაც წინა წელთან შედარებით მხოლოდ 2.3 % ით მეტია. მსოფლიო ბანკის პროგნოზით ეკონომიკური ზრდა 2017-ში 4,5, ხოლო 2018-ში 5%-ს მიაღწევს. ეს ეკონომიკური აქტივობის მნიშვნელოვანი ზრდაა, რისი შედეგიც იმპორტზე გაზრდილი მოთხოვნაა, რაც სხვა არაფერია, თუ არა მოთხოვნის ზრდა უცხოურ ვალუტაზე. 2016 წლის იანვარ-ნოემბერში საქართველოში საქონლით საგარეო სავაჭრო ბრუნვამ (არადეკლარირებული ვაჭრობის გარეშე) 10830 მლნ. $ შეადგინა, რაც წინა წლის შესაბამის მაჩვენებელზე 22%-ით მეტია, უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი კი 6991 მლნ $ -ია, რაც 0.5%-ით აღემატება წინა წლის შესაბამის მაჩვენებელს.

ფულადი გზავნილები.ეროვნული ბანკის მიერ გამოქვეყნებული მონაცემების თანახმად, 2016 წლის იანვარ-ნოემბერში უცხოეთიდან საქართველოში ფულადი გზავნილების სახით 1.032 მლრდ $ შემოვიდა, რაც წინა წელთან შედარებით 5.5%-ით მეტია. ფულადი გზავნილების ზრდა თურქეთიდან, აშშ-დან, ისრაელიდან და საბერძნეთიდან შემომავალი გზავნილების ზრდას უკავშირდება, თუმცა რუსეთი 11%-იანი კლების მიუხედავად, რეიტინგში პირველ ადგილზე რჩება.

2016 წლის მანძილზე საქართველოდან უცხოეთში $175 მლნ გადაირიცხა, რაც წინა წელთან შედარებით 14.8%-ით მეტია.

პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები (პუი). ფულად გზავნილებთან ერთად უცხოური ვალუტის მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ პუი-ებზე უნდა მოდი- ოდეს, რომელიც არა მხოლოდ ვალუტის შემომტანია, არამედ, ხშირ შემთხვევაში ადგილობრივი ბიზნესის განვითარებას უწყობს ხელს, რაც, თავის მხრივ, ლარზე მოთხოვნას ზრდის. საქართველოში პუი-ების მოცულობა ჯამში 2016 წლის იანვარ-სექტემბრის მონაცემებით, გასული წლისას 5%-ით აღემატება და 1298 მლნ $ შეადგენს.

მთლიანი საგარეო ვალი. საქართველოს მთლიანმა საგარეო ვალმა, 2016 წლის 30 ივნისის მდგომარეობით, 15.1 მლრდ დოლარი (35.3 მლრდ ლარი) შეადგინა, რაც ბოლო ოთხი კვარტლის მშპ 108.7 %-ია; 2016 წლის მეორე კვარტალში საქართველოს მთლიანი საგარეო ვალი 413.7 მლნ დოლარით გაიზარდა, აქედან, ოპერაციული ცვლილებების გამო ვალის ზრდამ 386.7 მლნ დოლარი შეადგინა. საგარეო ვალების გასტუმრებისთვის საჭიროა უცხოური ვალუტა, მასზე გაზრდილი მოთხოვნა კი გაუფასურების ხელშემწყობია.

დეპოზიტები. კომერციულ ბანკებში ეროვნულ ვალუტაში განთავსებული ვადიანი დეპოზიტების წილი შემცირებულია - 2015 წელს ის 20 მლნ-ით მეტი იყო, 2016 წლის 11 თვის მონაცემებით 18 მლნ-ის ფარგლებშია. გაზრდილია მოთხოვნამდე დეპოზიტების წილი 9-დან და 12 მლნ ლარამდე, ხოლო მიმდინარე ანგარიშებზე თანაბარი მდგომარეობაა და ის 27 მლნ ფარგლებში მერყეობს. ჯამში 2015 წელს დეპოზიტებზე 56, 4 მლნ ლარი იყო 2016 წელს 55 მლნ-ს არ აღემატება. ლარში დეპოზიტებზე საშუალოწლიური განაკვეთი 9%- ია, ერთი წლის წინ 7.2% იყო. უცხოურ ვალუტაში კი წინა წლის მონაცემებთან შედარებით 2016 წლის 11 თვის მონაცემებით, 59 მლნ $-დან წელს 71,2  მლნ $ მდეა გაზრდილი. ბოლო თვეების ტენდენციები იმაზე მეტყველებს, რომ მეანაბრეები ფულის შენახვას დოლარში ამჯობინებენ, რაც ეროვნული ვალუტისადმი გრძელვადიანი უნდობლობის გამოცხადებას ნიშნავს და მოკლე პანიკური რყევებისთვისაც,  ვფიქრობ,  კატალიზატორის  როლში  შეიძლება მოგვევლინოს.

გლობალური ფაქტორები. გარდა შიგა ფაქტორებისა, ლარის კურსზე დოლარის მიმართ აისახება გლობალური ტენდენციებიც. ცნობილია, რომ აშშ-ი ხორციელდება ლიბერალური ფულად-საკრედიტო პოლიტიკიდან მკაცრ მონეტარულ პოლიტიკაზე გადასვლა. ქვეყნის ახალი პრეზიდენტის დონალდ ტრამპის სურვილს რომ «იაფი ფულის ხანა» დასრულდეს, აშშ-ის ფედერალურმა რეზერვმა მხარი დაუჭირა და საპროცენტო განაკვეთი 0.25%-ით გაზარდა, რაც სავალუტო ბაზარზე მყისიერად აისახა. საპროცენტო განაკვეთის გაძვირება რეალურად ნიშნავს, რომ კრედიტები და დოლარი გაძვირდება აშშ-ში, მეტიც, დაგეგმილია, რომ 2017 წელს კიდევ ორჯერ გაზრდიან ამ განაკვეთს, ხოლო 2018 წელს 3%-მდე აიყვანენ. ამ ღონისძიებით ამერიკული დოლარი გახდება ძვირადღირებული ვალუტა, რაც სავალუტო ბაზარს უკვე დაეტყო - ევრო ისტორიულ მინიმუმზეა - 1.04 , ასევე საინტერესოა ამერიკული საინვესტიციო ბანკის Goldman Sachs-ის პროგნოზი, რომელიც ვარაუდობს, რომ 2017 წლის განმავლობაში დოლარი გამყარდება და 1 ევრო 95 ცენტს გაუტოლდება.

აქვე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დოლარის საგრძნობი გამყარება აშშ-ში წარმოებულ საქონელს აძვირებს და ეს მის საგარეო ვაჭრობის სალდოზე უარყოფითად აისახება, ასევე ეკონომიკურ ზრდის ტენდენციაშიც უარყოფით როლს ითამაშებს . 2016 ივნისამდე 2015 წლის ივნისთან შედარებით, ლარი დოლართან მიმართებით 8.7%-ით გამყარდა. თუმცა, მოგვიანებით 23 ივნისის ბრიტანულმა ბრექსიტმა გამყარებული ლარის გაუფასურებაზე სწრაფად იმოქმედა, ფუნტმა სანდოობა სავალუტო ბაზრებზე დაკარგა და მისი მყარი ალტერნატივა ამერიკული დოლარი აღმოჩნდა, გაიზარდა მოთხოვნა დოლარზე და 2,12-დან უცებ 2,37 ნიშნულამდე აიყვანა, თვით ბრიტანული ფუნტის კურსი რეკორდულად დაეცა.

 ლარის კურსის დინამიკის ანალიზი

 ლარის კურსის ცვლილების დინამიკა წლების განმავლობაში სხვადასხვაგვარი იყო. ცნობილია, რომ 1995-დან 1998 წლამდე ლარს ფიქსირებული კურსი გააჩნდა დოლართან დაის 1.3 შეადგენდა. გაუფასურება 1998 წლის დეკემბრიდან დაიწყო და 1999 წლის 23 თებერვალს 1 დოლარის ფასმა მაქსიმალურ ნიშნულს – 2.45 ლარს მიაღწია. 1998 წელს ლარის დევალვაცია რუსეთში დაწყებულმა ფინანსურმა კრიზისმა გამოიწვია, რადგან ამ ქვეყანაზე იყო მიბმული სამომხმარებლო და საექსპორტო ბაზრები. ეროვნულმა ბანკმა მოახდინა მყისიერი ინტერვენციები და ლარი დაუბრუნდა ძველ ნიშნულს.

2000 წლიდან 2003 წლამდე ლარის კურსი დოლართან მიმართებით 1.98- დან 2.24-მდე მაჩვენებელზე მერყეობდა, ხოლო მკვეთრი გამყარება 2004 წლიდან დაიწყო და 2008 წლის დასაწყისამდე გაგრძელდა. კერძოდ, კურსი 1.82-დან 1.39-მდე ჩამოვიდა. ამ პერიოდში ლარის გამყარება განხორციელებულ ეკონომიკურ რეფორმებს უკავშირდება, 2007 წელს 2 მლდ. პუი შემოვიდა და ეკონომიკა 12%-ით გაიზარდა.

ექსპერტების შეფასებით, 2008 წელს ლარის კურსის ვარდნა რუსეთ-საქართველოს ომმა და მსოფლიო ფინანსურმა კრიზისმა განაპირობა, შეიზღუდა ინვესტიციებისა და ფულადი გზავნილების შემოდინება, ეროვნულმა ბანკმა კი კურსის შესანარჩუნებლად სავალუტო რეზერვების 20 % დახარჯა. თუმცა, ლარი მკვეთრად 2008 წლის ნოემბერში გაუფასურდა, როცა 7 ნოემბერს 1 დოლარის ფასი 1.42-დან 1.66 ლარამდე გაიზარდა, მოგვიანებით ამ დღეს „შავი პარასკევი“ ეწოდა.[1.გვ. 145] 2008 წლის 22 ოქტომბერს მსოფლიო ბანკის ეგიდით შედგა საერთაშორისო კონფერენცია და გადაწყდა საქართველოსთვის 4.55 მლდ. $ [1.გვ 146.147] გამოყოფა, რაც მოგვიანებით კრიზისის დაძლევის საშუალება გახდა. 2009 წლიდან სავალუტო ბაზარმა ბლუმბერგის საერთაშორისო ელექტრონულ სავაჭრო სისტემაში გადაინაცვლა, ლარის კურსი კი დოლართან მიმართებით 1.67-ზე დაფიქსირდა, 2010 წელს 1.77-მდე გაიზარდა, ხოლო 2011 წლის დასაწყისში კი 2003 წლის შემდეგ მაქსიმალურ ნიშნულს – 1.80-ს მიაღწია, რაც იმავე წლის ბოლოს 1.67-მდე შემცირდა და იგივე კურსი შენარჩუნდა 2012 წელსაც. 2013 წელს 1 დოლარის ფასმა 1.73 ლარი შეადგინა. ეროვნული ვალუტის გაუფასურება ეკონომიკაში 2015 წლის მთავარი მოვლენა იყო, რაც 2016- შიც გაგრძელდა და ისტორიული რეკორდები დაამყარა. მისი გაუფასურება ჯერ კიდევ 2014 წლის შემოდგომაზე დაიწყო. აღსანიშნავია, რომ ლარის კურსის გაუფასურების საწყის ეტაპზე მთავრობა სებ-ისაგან ითხოვდა მონეტარული ბერკეტების გამოყენებას, სებდი კი თავის მხრივ შემოსული ვალუტის შემცირებულ მაჩვენებლებზე ამახვილებდა ყურადღებას, რაზეც პასუხისმგებლობასაც ხელისუფლებას აკისრებდა და სავალუტო ბაზარზე ჩარევის ბერკეტების გამოყენებაზე უარი განაცხადა. მიზეზად, სავალუტო რეზერვების განიავება და გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკის უარყოფითი მხარეები დაასახელა. ურთიერთბრალდებების ფონზე ლარი გაუფასურებას განაგრძობდა. 2015 წელს ლარმა გაუფასურების პიკს სექტემბრის ბოლოს მიაღწია და 1$ 2,44 ლ. გახდა. 2014 წლის ნოემბრიდან, 1 წლის პერიოდში, სებ-მა ჯამში 347 მლნ $ გაყიდა, ინტერვენციებს, სამწუხაროდ, შედეგი არ მოჰყოლია. 2015 თე- ბერვლიდან (4%) სექტემბრამდე რეფინანსირების განაკვეთი 8 %-მდე გაიზარდა. ვალუტის გაუფასურებას ჰქონდა როგორც შიგა, ასევე გარე ფაქტორებით გამოწვეული მიზეზები. ლარის კურსის ცვლილებათა ანალიზისათვის საინტერესო იქნება 2000 წლიდან მოყოლებული 4 პერიოდის გამოყოფა, ესენია: 2003-2004; 2007-2008 და 2014-2016 წლები, ასევე 2016 წლის I, II და III კვარტალი. როდესაც ლარმა განიცადა როგორც გაუფასურება, ასევე გამყარება და IV კვ, რომელსაც გაუფასურების რეკორდების მწვანე კვირეულები ვუწოდე. აგრეთვე, მნიშვნელოვანია განისაზღვროს ის ფაქტორები, რაც აღნიშნულ პროცესებში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა. აღნიშნული ანალიზი გავაკეთეთ დიაგრამის სახით და ამ ოთხი პერიოდის განმავლობაში თვალსაჩინო გახდა მოქმედი ფაქტორების მაჩვენებლები, როგორიცაა - საგარეო ვაჭრობა, ფულადი გზავნილები, შემოსავლები ტურიზმიდან, პუი-ები, დეპოზიტების მაჩვენებლები, სახელ- მწიფო ბიუჯეტის საოპერაციო სალდო და მათი კავშირი ლარის კურსის ცვლილებებთან. თუმცა, რთულია ზუსტად დაასახელო ყველა ის ფაქტორი, რამაც ნოემბრის ბოლოსა და დეკემბრის თვეში გაუფასურების „მწვანე კვირეულები“ მოაწყვეს, ეს, ალბათ, მაინც მოკლევადიანი ფაქტორების ჭრილით უნდა განვიხილოთ და ყველაზე დიდ კატალიზატორად, სხვა ფაქტორებთან ერთად, ჯგუფურ ქცევას მივაწეროთ, რადგან შეიქმნა პანიკური მოლოდონი იმისა, რომ ლარი იმაზე მეტად გაუფასურდებოდა, ვიდრე ამას მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები გვკარნახობდა, შედეგად მივიღეთ ლარის არამხოლოდ ყოველდღიური, არამედ საათობრივი და წუთობრივი გაუფასურება.

8. ბიზნეს პორტალი www.Lazi.ge

9. https://www.nbg.gov.ge/uploads/inflationreport/2016/IR მონეტარული პოლი- ტიკის ანგარიში 11.2016.

10. ლარის კურსი პერიოდების მიხედვით. htp://www.lari.ge/index.php?do=currency/ chart&code=USD

11. 2016 წლის ვიზიტორების რაოდენობა http://factcheck.ge/article/2016-tslis-sam- thveshisaerthashoriso-vizitorebis-raodenoba-14-7-ith-gaizarda/ ///

12.http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/bop/FDI_2016Q3-GEO- with%20cover.pdf

13.http://agora.ge/new/10677-II-kvartalshi-saqartvelos-mtliani-sagareo-vali საგარეო ვალი.

14. https://www.nbg.gov.ge/

15. ეროვნული ბანკის სტატისტიკური მონაცემები.